F'foresti primordjali nsibu teżori bħal pjanti li għandhom il-ħila li jfejqu. Xi ġganti tal-industrija ħatfu dan taħt idejhom biex joħolqu r-rimedji tagħhom...

A-Ż: B għal Bijopiraterija

https://api.multimedia.europarl.europa.eu/documents/20125/16252036/j002-0121-mt.srt

Ma nħossni tajjeb xejn.  Għandi d-deni.

It-tabib għamilli riċetta.  Ejja naraw jekk hux ser tgħin.

Nofs ir-rimedji li nużaw fl-Ewropa  mimlijin affarijiet naturali tajbin.

Jibbenefikaw mir-riżorsi li ġejjin  minn pajjiżi żviluppanti. Ħa nispjegalek.

Hemm teżori fil-foresti primordjali  tal-Amerika t'Isfel 

Hemm pjanti bi proprjetajiet speċjali li jfejqu.

Il-popolazzjoni lokali taf  dwar dawn il-benefiċċji.

Jgħaddu s-sigrieti  minn ġenerazzjoni għal ġenerazzjoni.

Imma xi ġganti tal-industrija ħadu  interess fil-pjanti u s-sigrieti tagħhom,

sal-punt li ħatfuhomlom għan-negozju  tagħhom. Dan jissejjaħ bijopiraterija.

Dan ifisser is-serq jew l-approprjazzjoni  minn kumpaniji multinazzjonali

fl-industrija tal-kożmetika,  tal-iproċessar tal-ikel jew tal-farmaċewtika

tat-tagħrif ta' nies  indiġeni jew bdiewa żgħar.

Isiru privativi biex ma jkunux  jistgħu jużaw it-tagħrif iżjed.

Pereżempju, il-każ Larry Proctor.  Forsi ma smajtux dwaru.

Fid-disgħinijiet, kumpanija Amerikana  ħadet borża fażola Messikani fl-Istati Uniti.

Tejbu ż-żerriegħa biex  jagħtu l-fażola kulur isfar sabiħ.

Għamlu privattiv fuq l-invenzjoni  bil-għan li jkunu proprjetarji tal-fażola

biex in-nies ma jkunux jistgħu jixtru jew  jimpurtawhom mingħajr ma jħallsu dazju.

Negozju tajjeb ħafna għal Proctor,  imma mhux għall-Messikani.

Il-bdiewa Messikani li kienu ilhom  sekli jkabbru u jesportaw il-fażola

sabu ruħhom f'sitwazzjoni fejn kellhom  iħallsu l-ħlasijiet tad-drittijiet lis-Sur Proctor

Kienet theddida serja  għas-sovranità tal-ikel fid-dinja kollha.

Fortunatament, il-privattiv  ġie mħassar ħames snin ilu.

Ħafna u ħafna industriji  qed jivvintaw prodotti,

ibbażati jew fuq riżorsi bijoloġiċi,  bħal pjanti, annimali jew mikrobi,

jew ibbażati fuq elementi  żgħar ta' riżorsi bijoloġiċi,

Biex isiru proprjetarji tal-invenzjoni  tagħhom kellhom jirreġistraw privattiv.

B'hekk ikunu l-uniċi  li jistgħu jirriklamawha.

Ħafna prodotti tas-sbuħija, tal-farmaċewtika,  tal-iproċessar tal-ikel u l-agrikultura

diġà jieħdu ħafna mir-riżorsi  naturali li huma ta' kulħadd.

Aħna ħerqana ħafna għal privattivi fl-UE  u li nipproteġu d-drittijiet internazzjonali

tal-proprjetà. B'dan niżguraw li  meta jkun hemm proprjetà intellettwali

f'pajjiżi żviluppanti ta' valur  enormi għal kulħadd fid-dinja,

in-nies li għandhom dan  ma jarawhx jitteħdilhom

u nies oħra jaqilgħu  ħafna flus minn dan.

Biex  jillimitaw dan is-serq, regoli Ewropej  ġodda għandhom iġiegħlu lill-industriji

juru l-oriġini  tal-ingredjenti fil-prodotti tagħhom,

biex ikun hemm il-qbil tas-sidien tagħhom,

Sa fejn tista' tasal  fil-privattivi għar-riżorsi bijoloġiċi?

Fil-Parlament u f'ħafna  pajjiżi, id-dibattitu beda.

Fl-Ewropa l-industriji agrikulturali  jagħmlu privattivi fuq ħafna żrieragħ.

B'riżultat ta' dan, il-bdiewa m'għadhomx  jistgħu jiżirgħu ċertu varjetajiet mir-reġjun

tagħhom għax inkella jaqilgħu multa.  Dan mhux ġust. Saħħa!